Wat is een Ponzi-schema?

Bernard Madoff was niet de eerste beleggingsfraudeur. En hij zal ook niet de laatste zijn. Maar wat opmerkelijk is, is dat de werkwijze van dit soort oplichters weinig lijkt te zijn veranderd sinds de eerste bekende zaak, die van Charles Ponzi in 1920.

Een van de volgers van Ponzi was de “superinvesteerder” Rene van den Berg. Hij handelde in valuta. Uiteindelijk veroordeelde de rechter hem tot vijf jaar gevangenisstraf. Verbazingwekkend genoeg beloofden de investeerder en tennissponsor een jaarlijks rendement van 100%.

Zo’n 1.400 mensen vertrouwden hun spaargeld aan hem toe, onder wie de bekende Nederlander en schaakgrootmeester Hans Boehm. Er zou ongeveer 120 miljoen euro verloren gaan. Ze zijn een slordige 85.000 euro per persoon. Het spel van Rene van den Berg is erg oud. Charles Ponzi vond het in 1920 uit. Sindsdien noemen we dit soort fraude een “Ponzi-schema”.

Gouden bergen

Het gaat altijd op dezelfde manier. Een financiële goochelaar belooft investeerders bergen goud. Vroege investeerders krijgen echt grote rendementen. Het trekt nieuwe klanten aan. Dan blijkt het altijd een variant van het piramidespel te zijn.

‘Ik kan je geld in negentig dagen verdubbelen! Gegarandeerd!’ Dat was het verkooppraatje waar Charles Ponzi mee wegkwam. Ponzi was een Italiaan geboren in Palermo in 1882, die in 1903 naar de Verenigde Staten emigreerde. Hij verhuisde van stad naar stad en leefde een leven van twaalf beroepen en dertien ongelukken.

In augustus 1919 ontdekte hij een manier om zichzelf en zijn “investeerders” rijk te maken. Het ging om buitenlandse postzegelbonnen die in de Verenigde Staten konden worden ingewisseld voor reguliere postzegels. Ponzi had ontdekt dat met een postzegelcoupon van $ 1 cent in Spanje Amerikaanse postzegels konden worden gekocht voor slechts zes cent per dollar. Het bood perspectief. Maar zou hij het echt kunnen? In theorie wel, in de praktijk werkte het niet. Door alle administratieve rompslomp bleef er van de winst niets meer over.

Postzegels

Op 26 december 1919 richtte hij zijn eigen bedrijf op genaamd “The Security Exchange Company”. Al snel stonden er rijen mensen voor zijn kantoor. Duizenden mensen investeerden in zijn postzegelhandel. De bedragen varieerden van $ 10 tot $ 50.000. De gemiddelde investering was $ 300, wat toen het kapitaal was. Om je een idee te geven: in Nederland bedroeg het jaarsalaris van een veertienjarige landarbeider destijds dertig gulden plus kost en inwoning.

Ongeveer 40.000 mensen vertrouwden Ponzi in totaal $ 15 miljoen toe. Ponzi voldeed de eerste maanden aan zijn verplichtingen. Maar na ongeveer zes maanden viel het doek toen er ongunstig nieuws in de krant verscheen. In plaats van weg te rennen (blijkbaar had niemand Ponzi verteld dat de basis van elke zwendel is dat je wegrent met geld), bleef Ponzi beweren dat er niets aan de hand was.

Om een lang verhaal kort te maken. Ponzi werd veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf. Hij zat niet de volledige straf uit en wist op borgtocht te ontsnappen. In Florida zette hij nog een paar oplichtingspraktijken op, vluchtte naar Italië en werd agent voor de nieuwe Italiaanse luchtvaartmaatschappij in Brazilië. In de Tweede Wereldoorlog ging het bedrijf failliet en raakte Ponzi in armoede. Hij stierf in 1949 in een ziekenhuis voor de armen in Rio de Janeiro. Hij had net $ 75 gespaard voor zijn begrafenis.€