Kuddes op financiële markten

Bioloog en schrijver Patrick van Veen gelooft dat mensen in tijden van crisis gemakkelijk kuddegedrag kunnen vertonen. Bij brand rent iedereen bijvoorbeeld naar die ene uitgang. Of ze willen allemaal door één tunnel. Na de aanval op de Twin Towers liep een groep mensen bergopwaarts – de dood tegemoet. Expositie over apen, kuddegedrag en financiële markten.

Mensen hebben over het algemeen meer gemeen met apen dan met runderen. Net als apen vertonen mensen indrukwekkend gedrag en vormen ze coalities. In 2008 schreef Van Veen het boekje “Help My Boss Is a Monkey”, waarin hij uitlegt hoe je beter om kunt gaan met een lastige baas. Van Veen gaf zijn verhaal een financiële draai voor klanten van een groot hedgefonds. In tijden van crisis willen mensen zich soms terugtrekken in de veiligheid van de kudde. De ondergang van DSB Bank is nauwelijks anders te verklaren.

Wildebeest

De grootste en bekendste kudde is meer dan 1 miljoen gnoes (Gnus) op de Serengeti-vlakte in Tanzania. De kudde legt jaarlijks 14.000 kilometer af. Altijd op zoek naar nieuw voedsel en water. Een gnoe (ik gebruik deze naam omdat het mooier klinkt dan de echte gnoe) kan op 25 kilometer afstand water ruiken.

Van Veen definieert kuddekenmerken:

Een kleine individuele variëteit
Platte hiërarchie
Weinig sociale interactie
Ondubbelzinnige reactie op externe stimuli
Geen individuele aansprakelijkheid
Grote anonimiteit

Hij ziet veel verschillende dingen bij een stel apen:

Veel verschillen tussen individuen
Zeer hiërarchische gelaagdheid
Een inzicht in de sociale structuur
politiek gedrag
Iedereen heeft een andere rol en plaats in de groep
Veel sociale interactie
Verschillende reacties op externe stimuli

Van Veen noemt mode, sekten en financiële markten als voorbeelden van kuddegedrag.

Waarom we kuddegedrag vertonen:

Veiligheid
Gemak
Energiebesparend
Vertrouwen
Onzekerheid
Wedstrijd

volgers

Om kuddegedrag aan mensen uit te leggen, kunnen we onderzoeker Solomon Asch raadplegen. In de jaren vijftig voerde hij een beroemd onderzoek uit met een groep van zes personen (bestaande uit één proefpersoon en vijf acteurs). Hij overhandigde de groep kaarten met drie lijnen erop. Op hun beurt wordt zowel de acteurs als de echte proefpersoon gevraagd aan te geven welke rij overeenkomt met een rij op een andere kaart. Bij de eerste drie kaarten is de cheque nog heel normaal. Maar er gebeurt iets geks met de vierde kaart. De acteurs wijzen allemaal de verkeerde kant op. Het onderwerp is zo in de war door deze groepsgekte dat hij ook naar de verkeerde regel wijst. Dit soort onderzoek is over de hele wereld gedaan. Het blijkt dat gemiddeld 76% van de proefpersonen met de roedel meegaat, met de roedel. Zelfs als het duidelijk het verkeerde antwoord oplevert.

groepsdruk

Opvallend is dat de proefpersonen weten dat ze een fout maken. Maar blijkbaar voelen ze groepsdruk als zodanig dat ze niet misstaan. Van Veen herhaalde onlangs het onderzoek voor de Vlaamse televisie. Er was zelfs een proefpersoon die zijn (foute) keuzes ondersteunde met steeds diepere hoofdknikken naarmate de test vorderde. Kinderen en autistische mensen vallen niet in dit spel.

Waarom gedragen mensen zich als kuddedieren? Hiervoor moeten er verschillende randwoorden zijn:

Er zijn gevaren, tekorten, risico’s
Rapportage is onduidelijk of complex
Leiders ontbreken of spreken elkaar tegen of spreken de taal van het volk niet
Er is een kritische massa
Anonimiteit

Naast bovenstaande voordelen heeft kuddegedrag ook nadelen:

Denk niet voor jezelf
Leiders worden blind gevolgd
Moeite met reageren op verandering
De kudde is niet te stoppen

Hoe zit het met apentrucs? Een chimpansee is een van de weinige dieren die zichzelf herkent in een spiegel. Dit betekent dat chimpansees kunnen nadenken over hun eigen gedrag. Een chimpansee kan zich iets anders voordoen dan het in werkelijkheid is. Hij liegt, bedriegt, betrapt en manipuleert dat het een plezier is.

aap slagen

Trendvolgende systemen die door grote hedgefondsen worden gebruikt om investeringsbeslissingen te nemen, profiteren van het kuddegedrag van beleggers. Ze hopen zoveel mogelijk te verdienen door met de kudde mee te gaan. Zolang de krachten van de vrije markt ongehinderd hun gang kunnen gaan, werkt het meestal. Als een trend eenmaal begint, is het bijna onmogelijk om deze te stoppen, zoals een kudde gnoes. Maar op het moment dat politici zich met volstrekt onvoorspelbare trucjes in de economische ontwikkeling gaan mengen, gaat het mis. Apen vliegen alle kanten op als er een leeuw in hun roedel verschijnt, zegt Van Veen. De een klimt in een boom, de ander rent het water in en de derde doet iets anders. Dit verklaart deels waarom trendvolgende systemen de afgelopen jaren niet zo goed hebben gepresteerd.€