Geld in spreekwoorden en de geschiedenis van onze betaalmiddelen

Geld in spreekwoorden en de geschiedenis van onze betaalmiddelen

Spreekwoorden over geld, zoals “Dimetin aan de kant” en andere, weerspiegelen iets uit de geschiedenis van het betaalmiddel, in dit geval uit de geschiedenis van geld in Nederland. Maar deze spreekwoorden over onze “ruilmiddelen” laten ook zien hoe Nederlanders en Nederlanders denken over betalen, sparen, lenen, etc.; over welke normen en waarden een rol spelen in hoe we spreken, denken en omgaan met onze betaalmiddelen. Niet alleen specifiek het begrip geld, maar ook de bredere betekenis erachter. Onze vaste uitdrukkingen, spreekwoorden en gezegden met metaforische (dus niet letterlijke) betekenissen onthullen iets over financiën, handel en onze economie. Als je de betekenis van een spreekwoord niet kent, kun je het opzoeken in het woordenboek van Koenen of in “Dikke van Dale”. Of nog handiger: in een speciaal woordenboek of online!

Spreuken als uitdrukking van de Nederlandse natuur

Spreuken laten iets uit Holland zien. Dat geldt voor spreekwoorden over ons geld, maar ook voor andere spreekwoorden.

Een spreekwoord over geld en geschiedenis

Een heel levendig voorbeeld van een spreekwoord dat iets van onze Nederlandse geldgeschiedenis laat zien, is het spreekwoord: “het is een dubbeltje erbij”. Het is interessant dat het volgende historische spreekwoord opnieuw de titel van een tv-programma zou kunnen worden: Annemarie van Gaal en John Williams “Een dubbeltje erbij”. Dat zegt iets over de kracht en vertrouwdheid van spreekwoorden.

Dimet aan de kant

Sinds de invoering van de euro dreigt dit adagium achterhaald te raken. Omdat er in Nederland geen munt meer is die ‘dimetaan’ heet! Kinderen geboren na de invoering van de euro, zo’n adagium wordt al snel zinloos. Tenzij ze het regelmatig door volwassenen in hun omgeving horen gebruiken en het op school nog leren, met uitleg erover.

Betekenis van de reguliere uitdrukking ‘zijwaarts dubbeltje’

Als je nog ergens oude munten (centen, stuivers, dubbeltjes, kwartjes, enz.) in een geldkist hebt liggen, pak die dan en haal ze eruit. En leg die cent aan de kant. Je zult het kwartje aan de zijkant letterlijk heel snel zien vallen. Het spreekwoord betekent dat iets alleen maar goed afloopt; “Alles is in orde”, om het anders te zeggen – komt uit de scheepvaart.

Een spreekwoord over geld en normen en waarden

Zoals gezegd weerspiegelen spreekwoorden vaak iets over onze normen, waarden en overtuigingen.

Een goed voorbeeld hiervan is:

Als je voor een dubbeltje geboren bent, zul je nooit een kwartje zijn: Vertrouwen

Als je deze uitdrukking kent, dit spreekwoord, dan begrijp je waarschijnlijk waar ik heen wil:

Het spreekwoord “als je met een cent bent geboren, zul je nooit een kwart verdienen” weerspiegelt de overtuiging dat iemand die laag op de sociale ladder staat, nooit omhoog zal klimmen. En parallel daaraan zal iemand die arm geboren is nooit rijk worden. Dat geeft de betekenis van dit spreekwoord.

Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje: een stukje geschiedenis

Tegelijkertijd weerspiegelt dit spreekwoord ook iets uit onze geschiedenis. Dit spreekwoord weerspiegelt een samenleving waar het moeilijk was om op te klimmen van bijvoorbeeld straatveger naar bankdirecteur. En net als het vorige spreekwoord bevat het zelfs twee woorden die op den duur in onze taal zullen verdwijnen en na de invoering van de euro uit het woordenboek zullen verdwijnen: dubbeltje en kwartje.

Spreuken met het woord “geld” en het begrip “geld”

Hieronder staan ​​​​tien spreekwoorden waarin het woord “geld” letterlijk voorkomt met zijn betekenis en, indien mogelijk, een deel van de geschiedenis en overtuigingen, normen en waarden die het uitdrukken.

Overigens kun je met (deze) spreekwoorden eenvoudig een quiz maken: spreekwoorden worden aangevuld en/of vragen om betekenis. Ouderen die lijden aan dementie als gevolg van de ziekte van Alzheimer kunnen heel goed spreekwoorden toevoegen. Aan hen uitleggen is moeilijker. Je kunt (ook) andere volwassenen en basisschoolleerlingen uit de bovenbouw en middelbare scholieren vragen naar de betekenis.

Je geld er doorheen laten lopen

Het spreekwoord “loopt door je geld heen” betekent dat iemand heel snel zonder geld komt te zitten.

Dit spreekwoord heeft iets minachtends: het is verkeerd om geld uit te geven. Het bevat een norm die volgens velen past in het calvinistische Nederland.

Geld over de bar gooien

Dit spreekwoord weerspiegelt ook de mening dat geld over de lat gooien niet goed is. Deze spreekwoordelijke uitdrukking betekent dus dat een persoon zijn geld verspilt. De ‘bar’ zou hier doen denken aan het vullen van een plank met hooi, waardoor er onnodig veel hooi over de balk werd gegooid en dus onnodig geld werd verspild. Een herinnering aan onze agrarische samenleving.

Geld moet stromen

Met deze uitdrukking wil iemand aangeven dat er met geld moet worden gehandeld. Geld op de bank laten staan, of erger nog, in een spaarpotje of oude sokken thuis, is weggegooid geld. Er moet geld worden uitgegeven en ontvangen. Bijna de tegenovergestelde mentaliteit wordt hier uitgedrukt als bij de vorige twee spreekwoorden.

Tegelijkertijd wordt duidelijk dat het om munten gaat en niet om papiergeld.

Anders zou het geld niet kunnen “rollen”.

Geld maakt niet gelukkig

Met dit spreekwoord wil de persoon in kwestie uitleggen dat geld geen voorwaarde is voor geluk in het leven.

Andere ‘dingen’ zijn belangrijker, waardevoller dan geld of rijkdom. Bijvoorbeeld gezondheid, vriendschap of liefde.

Ook hier lijkt een ietwat calvinistische levensopvatting te resoneren.

Geld is niet het probleem

Dit spreekwoord wordt vaak gebruikt als iemand iets voor zichzelf wil. Hij wil het kopen, hoeveel geld het hem ook kost. De uitdrukking van iemand die het zich kan veroorloven om veel geld aan iets uit te geven. Een mentaliteit die je eerder tegenkomt bij een rijk persoon dan bij iemand die elke cent moet sparen.

Geld verdienen als water

Als je van iemand zegt dat ze “geld verdienen als water”, verdienen ze veel geld. Het lijkt erop dat deze persoon ook in andere, minder goede financiële omstandigheden leeft. Dit kan met bewondering worden gezegd, maar misschien met enige jaloezie. Dit spreekwoord zegt iets over onze geografische omstandigheden. Nederlanders leven in een landschap met veel water. En bij weersomstandigheden waarin de regen rijkelijk stroomt. Zo’n spreekwoord is ondenkbaar in een land van eindeloze woestijnen. Daar zou zo’n spreekwoord liever anders geformuleerd worden: geld verdienen als zand!

Geld maakt het werk leuker

Iemand die deze woorden gebruikt, wil erop wijzen dat hard werken niet zo erg is als het je genoeg of misschien veel geld oplevert. Dit is natuurlijk ook een kijk op werk en geld.

Tijd is geld

Het is goed mogelijk dat hier bijvoorbeeld de zakenman of zakenvrouw aan het woord is. Iemand die gelooft dat tijd verspillen geld verspillen is. Immers, iemand die werkt ruilt zijn tijd voor geld? Het is een uitdrukking die veel wordt gebruikt in onze huidige economie en samenleving, die altijd gehaast en druk is.

Hij zwemt in het geld

Wie weet hoe hij in zijn geld moet zwemmen, heeft veel geld. Hij kan erin zwemmen, als water, als een groot zwembad.

Ook hier denkt iemand anders meestal dat de persoon in kwestie rijk is. Het lijkt op het personage van Dagobert Duck uit de beroemde Donald Duck-strip, liggend met geld in een poel vol geld. En dit spreekwoord zal niet gebeuren in een land dat wordt geteisterd door ernstige droogte.

Geld stinkt niet

Letterlijke vertaling van het Latijnse spreekwoord “pecunia non olet”. Het wordt gebruikt om aan te geven dat iedereen geldzuchtig is, ongeacht of dit geld op een eerlijke of oneerlijke manier wordt verdiend. Je kunt zogenaamd niet “ruiken” of het “smerig” is of niet. Het Latijnse spreekwoord werd voor het eerst gebruikt door de Romeinse keizer Vespasianus om zijn heffing van rioolbelasting te rechtvaardigen. Keizer Vespasianus leefde van 9 tot 79 na Christus.

Zoek de betekenis van het spreekwoord op

Als je niet bent opgegroeid met spreekwoorden, je hebt ze niet op school geleerd, je komt uit een ander land, je kunt hun betekenis opzoeken. Er zijn speciale spreekwoorden. U kunt ook zoeken in uitgebreidere Nederlandse woordenboeken. Denk aan de woordenboeken van Koenen of “De Dikke van Dale” – grote woordenboeken van de Nederlandse taal.

Conclusie

Spreuken weerspiegelen over het algemeen iets van de samenleving waarin ze worden gebruikt.

Zowel over de geschiedenis van de samenleving als over de daarin heersende overtuigingen en mentaliteit. Hetzelfde geldt voor spreekwoorden over geld, of het nu gaat om specifiek geld of rijkdom, handel, economie of eigendom.

Lees verder

€